Çalışma hayatında aktif rol alırken anne olmanın heyecanını yaşayan kadınlar için en önemli güvencelerden biri, doğum öncesi ve sonrasında sahip oldukları yasal haklardır. Bu haklar, bir işveren lütfu değil, hem annenin hem de bebeğin sağlığını korumak ve bu özel dönemin en iyi şekilde geçirilmesini sağlamak amacıyla kanunlarla güvence altına alınmış temel standartlardır. Ancak birçok çalışan anne, bu hakların kapsamını ve nasıl kullanılacağını tam olarak bilememektedir.
Bursa'da faaliyet gösteren Güler Hukuk Bürosu olarak, çalışan annelerin bu özel dönemde haklarını tam ve eksiksiz bir şekilde kullanabilmeleri için bu rehberi hazırladık. Bursa ve çevresindeki kadın çalışanların, doğum izni, süt izni, ücretsiz izin ve yarı zamanlı çalışma gibi hakları konusunda bilinçlenerek, işverenleri karşısında daha güçlü olmalarını hedefliyoruz.
1. Analık İzni (Doğum İzni) Nedir ve Süresi Ne Kadardır?
Halk arasında "doğum izni" olarak bilinen analık izni, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 74. maddesi ile düzenlenmiştir.
Toplam Süre: Kadın işçinin, doğum nedeniyle kullandığı ücretli izin süresi toplam 16 haftadır.
Dağılımı: Bu süre kural olarak, doğumdan önce 8 hafta ve doğumdan sonra 8 hafta şeklinde kullanılır.
Çoğul Gebelik (İkiz, Üçüz...): Eğer çoğul gebelik durumu varsa, doğumdan önceki 8 haftalık süreye 2 hafta daha eklenir. Böylece izin 10+8=18 hafta olur.
İzni Doğum Sonrasına Aktarma: Anne adayı, sağlık durumu uygunsa ve doktor raporu alırsa, doğuma 3 hafta kalana kadar çalışabilir. Bu durumda, çalıştığı süreler (en fazla 5 hafta) doğum sonrası izin süresine eklenir. Böylece anne, doğumdan sonra 8 + 5 = 13 hafta izin kullanabilir.
Erken Doğum Durumu: Annenin erken doğum yapması halinde, doğumdan önce kullanamadığı analık izni süreleri, doğum sonrası sürelere eklenerek yine toplam süre (16 veya 18 hafta) tamamlanır.
Önemli Not: Bu 16 haftalık analık izni süresince işçinin maaşını işveren değil, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), "geçici iş göremezlik ödeneği" adı altında öder.
2. Süt İzni: Günlük Kullanım ve Süresi
Doğum sonrası en önemli haklardan biri de süt iznidir.
Kimler Kullanabilir?: Bir yaşından küçük çocuğu olan kadın işçiler.
Süre: Günde toplam 1,5 saat (bir buçuk saat).
Kullanım Şekli: Bu sürenin günün hangi saatleri arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. İşveren, "sabah yarım saat, akşam bir saat kullan" gibi bir dayatmada bulunamaz.
Maaştan Kesinti Yapılamaz: Süt izni, günlük çalışma süresinden sayılır. Bu nedenle işveren, süt izni kullanılan süreler için maaştan herhangi bir kesinti yapamaz.
Yargıtay'ın Kritik Kararı: Yargıtay, istikrarlı kararlarında süt izinlerinin toplu olarak kullandırılmasının hukuka aykırı olduğuna hükmetmektedir. Yani, "günlük 1,5 saat kullanma, ay sonunda birikmiş izinlerini birkaç gün olarak kullan" şeklindeki uygulamalar yasa dışıdır. Eğer işveren süt iznini bu şekilde kullandırmaz ve işçi o sürelerde çalıştırılırsa, işçi bu süreler için %50 zamlı fazla mesai ücreti talep etme hakkına sahip olur.
3. Ücretsiz Doğum İzni Hakkı
Ücretli 16 haftalık analık izninin bitiminden sonra, kadın işçi talep etmesi halinde 6 aya kadar ücretsiz izin kullanabilir.
Bu hak, işverenin onayına tabi değildir; işçinin talebi yeterlidir.
Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.
Evlat edinen ebeveynler de (çocuğun 3 yaşını doldurmamış olması kaydıyla) bu haktan yararlanabilir.
4. Yarı Zamanlı Çalışma Hakkı
Doğum yapan annelere tanınan bir diğer önemli hak da yarı zamanlı çalışma hakkıdır. Analık izninin (ve varsa 6 aylık ücretsiz iznin) bitiminden sonra, çocuğun mecburi ilköğretim çağına gelmesine kadar herhangi bir zamanda talep edilebilir. Bu hak kapsamında işçi, normal çalışma süresinin yarısı kadar çalışır.
5. Hamilelik ve Doğum Nedeniyle İşten Çıkarma Yasağı
İş Kanunu, bu konuda anneyi güçlü bir şekilde korumaktadır. Bir işverenin, işçisini sırf hamile olduğu veya doğum izni kullandığı için işten çıkarması, yasa dışı ve geçersiz bir fesihtir. Böyle bir durumda işçi, şartları taşıyorsa işe iade davası açabileceği gibi, kötü niyet ve ayrımcılık tazminatları da talep edebilir.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1. Doğum izninden sonra eski işime, aynı pozisyona dönebilir miyim? Evet. İşveren, doğum izni sonrası işe dönen çalışanını aynı işinde veya niteliklerine uygun benzer bir işte, eski çalışma koşullarıyla çalıştırmak zorundadır.
2. İşveren, süt izni yerine ücretini ödemeyi teklif edebilir mi? Hayır. Süt izninin amacı, bebeğin anne sütüyle beslenmesidir. Bu nedenle bu hak, paraya çevrilemez veya işçinin onayıyla dahi olsa kaldırılamaz. Kullandırılmadığı takdirde tek sonucu, fazla mesai ücreti olarak talep edilebilmesidir.
3. Evlat edinenlerin de doğum izni hakkı var mı? Evet. Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçi, çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten itibaren 8 hafta analık hali izni kullanma hakkına sahiptir.
Sonuç ve Hukuki Destek
Çalışma hayatında bir anne olarak haklarınızın bilincinde olmak, bu özel süreci daha güvenceli ve huzurlu geçirmenizi sağlar. Kanunlar, anneyi ve çocuğu korumak için kapsamlı güvenceler sunmaktadır.
Eğer doğum veya süt izni haklarınızın işvereniniz tarafından ihlal edildiğini düşünüyorsanız, haklarınızı aramak için geç kalmış sayılmazsınız. Bursa'da iş hukuku ve çalışan anne hakları konusunda hukuki desteğe ihtiyaç duyuyorsanız, Güler Hukuk Bürosu olarak size yardımcı olmaktan memnuniyet duyarız. Yasal sürecin doğru yönetilmesi ve haklarınızın tam olarak alınması için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Av. Uğur Güler
