Vefat eden bir yakının ardından başlayan miras süreci, duygusal olarak zorlu olduğu kadar hukuken de son derece karmaşık olabilir. Miras bırakanın (muris), hayattayken yaptığı bazı işlemler, diğer mirasçıların yasal haklarını, özellikle de kanunla korunan dokunulmaz paylarını ihlal edebilir. Peki, miras bırakan tüm mal varlığı üzerinde sınırsız bir hakka sahip midir? Mirastan mal kaçırıldığını düşünüyorsanız haklarınız nelerdir?
Güler Hukuk Bürosu olarak, Bursa'daki ofisimizden hareketle tüm Türkiye'deki müvekkillerimize miras hukukunun bu en hassas alanında yol gösteriyoruz. Bu makalede, mirastaki dokunulmaz hakkınız olan "saklı payı" ve bu hakka yönelik hileli işlemlere karşı nasıl mücadele edebileceğinizi, en güçlü hukuki koruma olan "Tenkis Davası" üzerinden detaylı örneklerle açıklıyoruz.
1. Saklı Pay: Mirastaki Dokunulmaz Kaleniz
Miras bırakanın, vasiyetname veya bağışlama yoluyla dahi olsa dokunamayacağı, kanun tarafından belirli mirasçılar için güvence altına alınmış olan miras payına saklı pay denir. Bu kurumun amacı, aile bağlarını güçlü tutmak ve miras bırakanın en yakınlarını ekonomik olarak korumaktır.
Kimler Saklı Paylı Mirasçıdır? (TMK m. 505) Kanun, bu dokunulmaz hakkı sadece üç grup mirasçıya tanımıştır:
- Altsoy: Miras bırakanın çocukları ve torunları.
- Anne ve Baba: Miras bırakanın annesi ve babası (ancak sadece altsoy yoksa mirasçı olurlar).
- Sağ Kalan Eş: Vefat anında miras bırakanla evli olan kişi.
Saklı Pay Oranları Nelerdir? (TMK m. 506) Saklı pay, mirasçının normal şartlarda alacağı "yasal miras payının" belirli bir oranıdır:
- Altsoy için: Yasal miras payının yarısı (1/2).
- Anne ve baba için: Yasal miras payının dörtte biri (1/4).
- Sağ kalan eş için: Yasal miras payının tamamı (altsoy veya anne-baba ile mirasçı olduğunda).
Örnek: Ahmet Bey'in vefat ettiğini ve geride eşi Ayşe Hanım ile tek çocuğu Can'ı bıraktığını varsayalım. Yasal olarak Ayşe Hanım mirasın 1/4'ünü, Can ise 3/4'ünü alır.
- Can'ın saklı payı: Yasal payı olan 3/4'ün yarısı, yani 3/8'dir.
- Ayşe Hanım'ın saklı payı: Yasal payına eşit olup 1/4'tür. Ahmet Bey, hayattayken veya vasiyetnamesiyle bu oranları ihlal eden bir işlem yapamaz. Yaparsa, bu işlemler tenkis davasına konu olabilir.
2. Muris Muvazaası: Mal Kaçırmanın Hukuktaki Adı
Saklı paylı mirasçıları haklarından mahrum bırakmak için en sık başvurulan yöntem muris muvazaasıdır. Bu, miras bırakanın, aslında bağışlamak istediği bir malını, tapuda "satış" gibi göstererek hileli bir şekilde devretmesidir. Amaç, saklı pay hesaplamasına dahil olmaması gereken bir "satış" görüntüsü yaratarak kanunu dolanmaktır.
Mahkemeler Mal Kaçırmayı Nasıl Anlar? Yargıtay, bu tür hileli devirleri tespit ederken somut delillere bakar:
- Bedel Farkı: Satış bedeli ile mülkün gerçek değeri arasında fahiş bir fark var mı?
- Alıcının Mali Gücü: Mülkü "satın alan" kişinin o bedeli ödeyecek maddi gücü var mı?
- Yaşamın Olağan Akışı: Miras bırakan, mülkü "sattıktan" sonra ölene kadar orada yaşamaya devam etmiş mi?
- Taraflar Arası İlişki: Devir, genellikle diğer mirasçıları dışlamak amacıyla tek bir mirasçıya veya üçüncü bir kişiye yapılmıştır.
Güncel Yargıtay Kararı Işığında: Yargıtay 1. Hukuk Dairesi, yerleşik kararlarında, "miras bırakanın, gerçekte bağışlamak istediği taşınmazını, saklı pay kurallarından kurtulmak amacıyla tapuda satış olarak göstermesinin muvazaalı bir işlem olduğunu ve bu tür devirlerin tenkise tabi olduğunu" sürekli olarak vurgulamaktadır. Mahkeme, işlemin adından çok, tarafların gerçek niyetini ve amacını araştırır.
3. Tenkis Davası: Saklı Payınızı Geri Alma Silahınız
Saklı payınızın ihlal edildiğini tespit ettiğinizde, hakkınızı arayacağınız dava Tenkis Davası'dır. Bu dava, miras bırakanın saklı payınıza tecavüz eden tasarruflarının (bağışlar, hileli satışlar vb.) yasal sınıra çekilmesini ve size ait olan payın iadesini sağlar.
Tenkis Hesabı Nasıl Yapılır? (Adım Adım Örnek) Tenkis hesabı karmaşık görünse de mantığı basittir. Gelin bir örnekle açıklayalım:
Vefat eden Zeynep Hanım'ın bankada 200.000 TL parası vardır. Vefatından 6 ay önce, oğlu Ali'ye 800.000 TL değerindeki dairesini bağışlamıştır. Geride tek mirasçısı olarak kızı Elif kalmıştır.
- Terekenin Tespiti: Önce terekenin toplam değeri bulunur. Bunun için mevcut mala (para), tenkise tabi olan bağış eklenir.
Net Tereke = 200.000 TL (Mevcut Mal) + 800.000 TL (Eklenecek Bağış) = 1.000.000 TL
- Saklı Payın Hesaplanması: Elif, tek mirasçı olduğu için yasal miras payı terekenin tamamı, yani 1.000.000 TL'dir. Saklı payı ise bu miktarın yarısıdır.
Elif'in Saklı Payı = 1.000.000 TL / 2 = 500.000 TL
- İhlalin Tespiti: Elif'in eline geçen fiili miras, sadece bankadaki paradır: 200.000 TL.
- Tenkis Edilecek Miktar: Elif'in alması gereken saklı pay (500.000 TL) ile eline geçen miktar (200.000 TL) arasındaki fark, tenkis davasıyla talep edilecek miktardır.
Talep Edilecek Tutar = 500.000 TL - 200.000 TL = 300.000 TLSonuç olarak Elif, kardeşi Ali'ye yapılan 800.000 TL'lik bağışın, kendi saklı payını ihlal eden 300.000 TL'lik kısmının iadesi için tenkis davası açabilir.
DİKKAT: Hak Düşürücü Süreler! Tenkis davası açma hakkı sınırsız değildir. Saklı paylı mirasçı, hakkının ihlal edildiğini öğrendiği tarihten itibaren 1 yıl ve her halde mirasın açılmasından (vefat tarihinden) itibaren 10 yıl içinde bu davayı açmalıdır. Bu süreler hak düşürücü olup, kaçırılması halinde dava hakkı tamamen ortadan kalkar.
Sonuç ve Değerlendirme
Görüldüğü üzere, miras hukukumuz saklı paylı mirasçılara çok güçlü bir koruma sağlamaktadır. Ancak bu hakları kullanabilmek, hileli işlemleri ispatlayabilmek ve karmaşık tenkis hesaplamalarını doğru yapabilmek, profesyonel hukuki uzmanlık gerektirir. Sürelerin kısa olması ise hızlı hareket etmenin önemini bir kat daha artırmaktadır.
Güler Hukuk Bürosu olarak, Bursa miras avukatı arayışınızda ve Türkiye'nin neresinde olursanız olun, saklı payınızın korunması, muris muvazaası ve tenkis davaları gibi konularda size özel stratejilerle yanınızdayız. Miras sürecinde hak kaybı yaşamamak ve adaletin tecelli etmesini sağlamak için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Av. Uğur Güler
Güler Hukuk Bürosu
