Türkiye'de çalışma hayatının en temel güvencesi sosyal sigortadır. Ancak ne yazık ki birçok işçi, emeklilik, sağlık hizmeti, iş kazası ve meslek hastalığı gibi en temel anayasal haklarından mahrum bırakılarak "sigortasız" (kayıt dışı) çalıştırılmaktadır. Daha da kötüsü, bu durumdaki bir işçi işten çıkarıldığında, haklarını arayamayacağı gibi yanlış bir kanıya kapılabilmektedir. Oysa kanunlar, sigortasız çalıştırılan işçiyi koruyan çok güçlü mekanizmalar sunmaktadır.
Bursa'da faaliyet gösteren Güler Hukuk Bürosu olarak, iş hukuku alanındaki tecrübemizle, sigortasız çalıştırılıp işten çıkarılan işçilerin haklarını nasıl arayacağını bu kapsamlı rehberde adım adım açıklıyoruz. Türkiye'nin dört bir yanındaki vatandaşlarımızı ve emekçilerimizi hakları konusunda bilgilendirmeyi hedeflerken, Bursa'daki ofisimiz sayesinde yerel müvekkillerimize yüz yüze görüşme ve danışmanlık hizmeti vererek kolay ve hızlı hukuki çözümler sunuyoruz.
İlk Adım: Sigortasız Çalıştığınızı Nasıl İspatlarsınız?
Hukuki süreci başlatmadan önce, o işyerinde gerçekten çalıştığınızı ispatlayacak delilleri toplamanız davanızın geleceği için hayati önem taşır.
- En Güçlü Delil: Tanık: Sizinle aynı dönemde çalışan ve sigortalı veya sigortasız olan diğer iş arkadaşlarınızın tanıklığı, Yargıtay kararlarında en önemli delil olarak kabul edilmektedir.
- Yazılı Belgeler: Banka hesabınıza düzenli olarak yatan maaş ödemelerine ilişkin dekontlar, işyeri giriş-çıkış kayıtları, size verilen (resmi olmasa bile) maaş fişleri, iş ile ilgili e-posta ve WhatsApp yazışmaları.
- Görsel Materyaller: İşyerinde, iş kıyafetleriyle veya çalışırken çekilmiş fotoğraflar, videolar.
- Resmi Kurum Yazışmaları: SGK veya diğer resmi kurumlara yapılan şikayetler ve müfettiş raporları.
Hukuki Süreç 1: Hizmet Tespit Davası (En Temel Dava)
Bu dava, sigortasız çalıştırılan bir işçinin hak arama sürecinin temel taşıdır.
- Amacı: Çalıştığınız ancak SGK'ya bildirilmeyen sürelerin, mahkeme kararıyla resmi olarak tespit edilmesini sağlamaktır.
- Dava Açma Süresi: Bu davayı açmak için hak düşürücü bir süre vardır. Hizmetin geçtiği yılın sonundan başlayarak 5 YIL içinde İş Mahkemesi'nde bu davayı açmanız gerekmektedir. Örneğin, 2023 yılında sigortasız çalıştırıldıysanız, dava açma süreniz 31.12.2028 tarihinde sona erer.
- Sonuçları: Davayı kazandığınızda, mahkeme işverenin sizi o dönemde sigortalı olarak SGK'ya bildirmesine ve tüm prim borçlarını faiziyle birlikte ödemesine karar verir. Bu sayede emeklilik için prim günleriniz ve diğer sosyal güvenlik haklarınız güvence altına alınır.
Hukuki Süreç 2: İşçilik Alacakları Davası
Hizmet tespit davası ile birlikte veya sonrasında, işten çıkarılmanızdan doğan maddi haklarınızı talep etmek için bir alacak davası açabilirsiniz. Sigortasız olmanız bu haklarınızı talep etmenize engel değildir.
Neleri Talep Edebilirsiniz?
- Kıdem Tazminatı: En az 1 yıl çalışmanız varsa ve haklı bir neden olmaksızın işten çıkarıldıysanız, çalıştığınız her yıl için 30 günlük brüt ücretiniz tutarında kıdem tazminatı talep edebilirsiniz.
- İhbar Tazminatı: İşveren sizi işten çıkarmadan önce kanunda belirtilen bildirim sürelerine uymadıysa (çalışma sürenize göre 2 ila 8 hafta arası), bu sürelerin ücretini ihbar tazminatı olarak talep edebilirsiniz.
- Fazla Mesai Ücreti: Haftalık 45 saati aşan çalışmalarınız varsa, bu sürelerin karşılığını %50 zamlı olarak talep edebilirsiniz.
- Yıllık İzin Ücreti: Hak ettiğiniz ancak kullanmadığınız yıllık izinlerinizin ücretini alabilirsiniz.
- Ulusal Bayram ve Genel Tatil (UBGT) Ücretleri: Dini ve milli bayramlarda çalıştıysanız, bu günlerin ücretini talep edebilirsiniz.
- Ödenmemiş Maaş ve Diğer Haklar: Ödenmemiş maaş, prim, ikramiye gibi alacaklarınızı da bu davada isteyebilirsiniz.
İşvereni Bekleyen Cezalar ve Yaptırımlar Nelerdir?
Sigortasız işçi çalıştırmanın tespiti halinde işveren, yalnızca işçiye tazminat ödemekle kalmaz, aynı zamanda devlete karşı da ağır yaptırımlarla karşı karşıya kalır:
- Yüksek Miktarda SGK İdari Para Cezaları: Bildirilmeyen her ay için SGK tarafından çok ciddi idari para cezaları uygulanır.
- Gecikmiş Primlerin Ödenmesi: Bildirilmeyen tüm dönemlere ait SGK primleri, en yüksek gecikme zammı ve faiziyle birlikte işverenden tahsil edilir.
- Devlet Teşviklerinden Men: İşveren, 1 yıl süreyle devletin sunduğu sigorta primi teşvik, indirim ve desteklerinden yararlanamaz.
Güncel Yargıtay Kararları Işığında Önemli Noktalar
- Yargıtay, hizmet tespit davalarında tanık beyanlarına büyük önem vermektedir. Özellikle davacı ile aynı dönemde çalışmış, işverene karşı davası olmayan ve beyanları birbiriyle tutarlı olan tanıkların ifadeleri, davaların kazanılmasında kilit rol oynamaktadır.
- Banka yoluyla yapılan düzenli ödemeler, Yargıtay tarafından güçlü bir delil olarak kabul edilmektedir. Açıklama kısmında "maaş" yazmasa bile, her ay benzer tarihlerde yapılan düzenli ödemeler, iş ilişkisinin varlığına karine teşkil eder.
- Hizmet tespit davası, işçilik alacakları davası için bir ön koşul gibidir. Yargıtay kararlarına göre, çalışma süresi ihtilaflı ise, önce hizmet tespit davası ile bu sürenin netleştirilmesi, ardından tazminat hesaplamalarının yapılması gerekmektedir.
Sonuç: Haklarınızı Aramaktan Çekinmeyin
Sigortasız çalıştırılıp işten çıkarılmış olmanız, haklarınızın bittiği anlamına gelmez. Aksine, kanunlar bu haksızlığa uğrayan emekçiyi korumak için tasarlanmıştır. Doğru deliller ve zamanında başlatılan hukuki süreç ile hem sosyal güvenlik haklarınıza hem de tazminatlarınıza kavuşmanız mümkündür. Bu süreç karmaşık ve teknik bilgi gerektirdiğinden, bir iş hukuku avukatından destek almanız en doğru adım olacaktır.
Güler Hukuk Bürosu olarak, iş hukuku alanındaki tecrübemizle hizmet tespit ve işçilik alacakları davalarınızda haklarınızı en etkili şekilde savunmak için yanınızdayız.
Avukat Uğur Güler
Güler Hukuk Bürosu
